Duydum Ki Bir Kızın Olmuş 10

Türkü, Türkiye’nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen enam şiirlerinin her çeşidine verilen ad. Türkü sözcüğü, Türk adının sonuna, dikkat eki olan “î” ekinin getirilmesiyle ortaya çıkmıştır. “Türkî”, Türk ile ilgili ve Türk’e özgü anlamında da kullanılır.

Türkü, kendine özgü ve belli bir ezgi ile söylenen, hece ölçüsüyle yazgılan ve giderek anonimleşatır bir nazım biçimidir. Yırler anne murabbaklerle, onu izleyen nakaratlardan oluşur. Yırlerdeki murabbaklere (üçlük veya ikilik de olabilir) “bent” adı verilir. Nakaratlar ise enam dilinde “ilhak” ve “kavuştak” olarak adlandırılır. Kavuştaklar her ezgiden sonrasında yine edilen ikilik (ya da henüz çok) dizelerdir.

Yırnün belli bir şekli yoktur. Bir koşma, bir semai, bir destan ya da rastgele bir enam şiiri türkü ezgisiyle söylendiğinde türkü evet. Bu yüzden türkü tipinin en açık özelliği melodisidir. Yırler hece ölçüsünün her sözıbıyla söylenir. Doğrusu hece skorsı itibarıyla bir sınırlama olmaz.

Yırlerin kebir çoğunluğu anonimdir ya da ağızdan ağza söylenirken söyleyeni kaybolmuşdolaşma. Yırler bu şekilde enamın varlıkı olurlar ve enamın her kesimine seslenme eden artistlar tarafından albümlerde, konserlerde ve canlı performanslarda kullanılan geniş bir musiki türüdür. Yırler çoğu kez, bir huy hadiseı ya da bir kahramanlık hakkındasında doğar ve yayılırlar. Yırler, doğdukları bölgenin özelliklerini koruyamazlar. Taşındıkları bölgelerde kişilerin, mevzi adlarının, ayrıca konuların dahi değiştiği görüldüğü ciğerin, nerede doğduklarını saptamak hâlleşir.

Mahmut Ragıp Gazimihal, ezgilere gereğince usulsüz ve usullü ırlamakler olarak dü ayrım yapar. Usulsüz olanlar; divan, bozlak, koşma, hoyrat ve Çukurova’yı ciğerine alan uzun havalardır. Usullü olan ırlamakler grubunda ise ekseri temaşa havaları mevzi tuzakır ki bunlara Konya’da oturak havası, Şanlıurfa’da şikeste alım adı verilmektedir.

Türklerde meselelenen konulara gereğince de sınıflama yaratıcı yazarlar vardır. Konularına gereğince ırlamakler:

Ninniler
Çocuk ırlamakleri
Tabiat ırlamakleri
Aşk ırlamakleri
Kahramanlık ve askeriye ırlamakleri
Merasim ırlamakleri
İş ırlamakleri
önlıklı ırlamakleri
Ölüm ırlamakleri (Ağıt)
Temaşa ırlamakleri
Beğeni ve hayvan ırlamakleri
Zeybek ve derebeyi ırlamakleri
Cinayetler ve keskinklı olaylarla alakalı ırlamakleri
Güldürücü ırlamakleri