Duydum Ki Bir Kızın Olmuş 3

Türkü, Türkiye’nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen kamu şiirlerinin her çeşidine verilen ad. Türkü sözcüğü, Türk adının sonuna, alaka eki olan “î” ekinin getirilmesiyle ortaya çıkmıştır. “Türkî”, Türk ile ilişkin ve Türk’e özgü mazmunında da kullanılır.

Türkü, kendine özgü ve sınırlı bir ezgi ile söylenen, hece ölçüsüyle yazgılan ve zamanla anonimleeğlenceli bir nazım biçimidir. Koşukler anne kuartetklerle, onu izleyen nakaratlardan oluşur. Koşuklerdeki kuartetklere (üçlük veya ikilik bile mümkün) “bent” adı verilir. Nakaratlar ise kamu dilinde “rabıt” ve “kavuştak” olarak adlandırılır. Kavuştaklar her ezgiden sonrasında yeniden edilen ikilik (ya da henüz çok) dizelerdir.

Koşuknün sınırlı bir şekli yoktur. Bir koşma, bir semai, bir destan ya da herhangi bir kamu şiiri türkü ezgisiyle söylendiğinde türkü olabilir. Bu yüzden türkü tipinin en saydam özelliği melodisidir. Koşukler hece ölçüsünün her lakırtııbıyla söylenir. Doğrusu hece skorsı itibarıyla bir sınırlama imkânsız.

Koşuklerin oylumlu çoğunluğu anonimdir ya da ağızdan ağza söylenirken söyleyeni kaybolmuşdolaşma. Koşukler bu şekilde kamuın malı olurlar ve kamuın her kesimine seslenme fail sanatkârlar aracılığıyla albümlerde, konserlerde ve canlı performanslarda kullanılan münteşir bir çalgı türüdür. Koşukler çoğu sefer, bir doğa hadiseı ya da bir kahramanlık huzursında doğar ve yayılırlar. Koşukler, doğdukları bölgenin özelliklerini koruyamazlar. Taşındıkları bölgelerde kişilerin, ülke adlarının, ayrıca mevzuların üstelik değişmiş olduğu görüldüğü için, nerede doğduklarını saptamak ağırleşir.

Mahmut Ragıp Gazimihal, ezgilere bakılırsa usulsüz ve usullü ırlamakler olarak iki fark yapar. Usulsüz olanlar; divan, bozlak, koşma, hoyrat ve Çukurova’yı içine yer uzun havalardır. Usullü olan ırlamakler grubunda ise genellikle oyun havaları ülke tuzakır ki bunlara Konya’da oturak havası, Şanlıurfa’da gücenmiş ambiyans adı verilmektedir.

Türklerde işlenen konulara bakılırsa bile sınıflama fail yazarlar vardır. Konularına bakılırsa ırlamakler:

Ninniler
Çocuk ırlamakleri
Natür ırlamakleri
Aşk ırlamakleri
Kahramanlık ve askeriye ırlamakleri
Resim ırlamakleri
İş ırlamakleri
Alınlıklı ırlamakleri
Ölüm ırlamakleri (Ağıt)
Baziçe ırlamakleri
Huy ve efsanevi ırlamakleri
Efe ve derebeyi ırlamakleri
Cinayetler ve kırıcıklı olaylarla alakalı ırlamakleri
Güldürücü ırlamakleri