Duydum Ki Bir Kızın Olmuş 5

Türkü, Türkiye’nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen halk şiirlerinin her çeşidine verilen ad. Türkü sözcüğü, Türk adının sonuna, dikkat eki olan “î” ekinin getirilmesiyle ortaya çıkmıştır. “Türkî”, Türk ile ait ve Türk’e özgü manaında da kullanılır.

Türkü, kendine özgü ve belli bir ezgi ile söylenen, hece ölçüsüyle tasarlan ve zamanla anonimleşen bir nazım biçimidir. Yırler temel kuartetklerle, onu izleyen nakaratlardan oluşur. Yırlerdeki kuartetklere (üçlük veya ikilik de olabilir) “bent” adı verilir. Nakaratlar ise halk dilinde “ulama” ve “kavuştak” olarak adlandırılır. Kavuştaklar her ezgiden sonra gene edilen ikilik (ya da elan çok) dizelerdir.

Yırnün belli bir şekli yoktur. Bir koşma, bir semai, bir destan ya da rastgele bir halk şiiri türkü ezgisiyle söylendiğinde türkü evet. Bu yüzden türkü tipinin en besbelli özelliği melodisidir. Yırler hece ölçüsünün her kalıbıyla söylenir. Yani hece adetsı itibarıyla bir sınırlama imkânsız.

Yırlerin balaban çoğunluğu anonimdir ya da ağızdan ağza söylenirken söyleyeni kaybolmuştur. Yırler bu şekilde halkın varlıkı olurlar ve halkın her kesimine hitap eden artistlar aracılığıyla albümlerde, konserlerde ve canlı performanslarda kullanılan yaygın bir müzik türüdür. Yırler çoğu nöbet, bir tabiat olayı ya da bir kahramanlık karşısında doğar ve yayılırlar. Yırler, doğdukları bölgenin özelliklerini koruyamazlar. Taşındıkları bölgelerde kişilerin, ülke adlarının, hatta konuların dahi değiştiği görüldüğü karınin, nerede doğduklarını saptamak kudretleşir.

Mahmut Ragıp Gazimihal, ezgilere bakılırsa usulsüz ve usullü koşukler olarak dü kıvrım yapar. Usulsüz olanlar; divan, bozlak, koşma, hoyrat ve Çukurova’yı karınine düz uzun havalardır. Usullü olan koşukler grubunda ise çoğu kez baziçe havaları ülke kızılır ki bunlara Konya’da oturak havası, Şanlıurfa’da melez üslup adı verilmektedir.

Türklerde işlemlenen konulara bakılırsa de sınıflama karşılayıcı yazarlar vardır. Konularına bakılırsa koşukler:

Ninniler
Çocuk koşukleri
Doğa koşukleri
Aşk koşukleri
Kahramanlık ve bayrakaltı koşukleri
Resim koşukleri
İş koşukleri
Huzurlıklı koşukleri
Ölüm koşukleri (Ağıt)
Düzen koşukleri
Huy ve hayvan koşukleri
Zeybek havası ve derebeyi koşukleri
Cinayetler ve biberliklı olaylarla alakalı koşukleri
Güldürücü koşukleri