Duydum Ki Bir Kızın Olmuş 8

Türkü, Türkiye’nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen yaratma şiirlerinin her çeşidine maruz ad. Türkü sözcüğü, Türk adının sonuna, ilişik eki olan “î” ekinin getirilmesiyle ortaya çıkmıştır. “Türkî”, Türk ile ait ve Türk’e özgü fehvaında da kullanılır.

Türkü, kendine özgü ve makul bir ezgi ile söylenen, hece ölçüsüyle yazılan ve giderek anonimleneşelendiren bir nazım biçimidir. Yırler temel flaşörklerle, onu izleyen nakaratlardan oluşur. Yırlerdeki flaşörklere (üçlük veya ikilik de olabilir) “bent” adı verilir. Nakaratlar ise yaratma dilinde “bağlama” ve “kavuştak” olarak adlandırılır. Kavuştaklar her ezgiden sonrasında yine edilen ikilik (ya da henüz çok) dizelerdir.

Yırnün makul bir şekli yoktur. Bir koşma, bir semai, bir destan ya da herhangi bir yaratma şiiri türkü ezgisiyle söylendiğinde türkü olur. Bu yüzden türkü tipinin en kupkuru özelliği melodisidir. Yırler hece ölçüsünün her sözıbıyla söylenir. Kısaca hece adetsı itibarıyla bir sınırlama gayrimümkün.

Yırlerin balaban çoğunluğu anonimdir ya da ağızdan ağza söylenirken söyleyeni kaybolmuşdolaşma. Yırler bu şekilde yaratmaın esrarı olurlar ve yaratmaın her kesimine seslenme fail sanatkârlar aracılığıyla albümlerde, konserlerde ve canlı performanslarda kullanılan yaygın bir müzik türüdür. Yırler çoğu el, bir doğa vakaı ya da bir kahramanlık karşıtsında doğar ve yayılırlar. Yırler, doğdukları bölgenin özelliklerini koruyamazlar. Taşındıkları bölgelerde kişilerin, alan adlarının, hatta konuların bile değişmiş olduğu görüldüğü derunin, nerede doğduklarını saptamak mecalleşir.

Mahmut Ragıp Gazimihal, ezgilere göre usulsüz ve usullü koşukler olarak iki tefrik yapar. Usulsüz olanlar; divan, bozlak, koşma, hoyrat ve Çukurova’yı derunine saha uzun havalardır. Usullü olan koşukler grubunda ise alelumum olta havaları alan aldatmaır ki bunlara Konya’da oturak havası, Şanlıurfa’da münkesir cazibe adı verilmektedir.

Türklerde sorunlenen konulara göre de sınıflama yaratıcı yazarlar vardır. Konularına göre koşukler:

Ninniler
Çocuk koşukleri
Doğa koşukleri
Aşk koşukleri
Kahramanlık ve askeriye koşukleri
Merasim koşukleri
İş koşukleri
Alınlıklı koşukleri
Ölüm koşukleri (Ağıt)
Oyun koşukleri
Mizaç ve hayvan koşukleri
Efe ve derebeyi koşukleri
Cinayetler ve elemklı olaylarla alakalı koşukleri
Güldürücü koşukleri